Hans Theys

__________

Hans Theys


Over gaten en bulten
Een gesprek met Erwin Wurm


De Oostenrijkse kunstenaar Erwin Wurm (1954) is het meest bekend omwille van zijn ‘One Minute Sculptures’ (waarbij toeschouwers aan de hand van een voorwerp en/of instructie zelf een sculptuur kunnen samenstellen of zijn) en zijn opgezwollen voorwerpen zoals huizen of auto’s. In het Leuvense Stuk wordt momenteel een soort van podium gebouwd waarop de toeschouwers instructies voor ‘One Minute Sculptures’ zullen vinden. In de galerie van Xavier Hufkens zien we een mooie tentoonstelling met foto’s en sculpturen: een aantal bolle vormen die aangekleed werden met gebreide, wollen kledingstukken, twee glanzende sculpturen van hoofdloze mannenfiguren met bulten onder hun kleren, een realistisch aangeklede pop met een ‘anger bump’ die doet denken aan een erectie en een fonteintje in de tuin, waarbij het water opspuit uit een opgestoken middelvinger die zich aan het uiteinde van een schijnbaar afgerukte arm bevindt.

Vooraleer aan te vangen met de weergave van het gesprek, zou ik u iets willen vertellen over een andere kunstenaar. Enkele jaren geleden vertrouwde Panamarenko mij een droom toe die hem had verontrust, al wist hij niet waarom. In die droom probeerde hij heel voorzichtig platte kiwi’s op te blazen. Hij moest dit voorzichtig doen, omdat het eigenlijk landmijnen waren die elk ogenblik konden ontploffen (zoals een bepaald soort van booby-trap die op een blad leek en door de Amerikanen in het oerwoud in Vietnam werd gebruikt). Omstreeks diezelfde tijd vertelde Panamarenko mij bijna verontwaardigd, maar tegelijk heel verbaasd, dat er mensen waren die zijn ballonnen en vliegtuigen onderliggende seksuele betekenissen toeschreven. Die toegevoegde betekenissen zijn best grappig, maar gaan vaak voorbij aan de simpele omstandigheid dat je moeilijk sculpturen kan maken als je geen dingen mag vervormen door ze holler, boller, dunner, platter, langer of korter maken. Een betekenis-speurder zal opmerken dat een kiwi behalve een vruchtensoort ook een vogel kan zijn. Victor Sjklovski zou opmerken dat Oedipus zijn vader moest doden en met zijn moeder moest slapen omdat je moeilijk een verhaal kan schrijven over personages die elkaar niet kennen. De choreograaf Stefan Dreher zou opmerken dat alles in het leven een kwestie is van uitzetting en inkrimping. Onze ademhaling, het boenen van een vloer of de bewegingen van eb en vloed hebben geen seksuele betekenis, ze zijn gewoon niet mogelijk zonder beweging.

Aan dit alles dacht ik terwijl ik met Erwin Wurm naar zijn sculpturen keek.

- In een perstekst staat te lezen dat je ‘voorwerpen bevrijdt uit hun alledaagse context en nieuwe betekenissen geeft’. Alsof die voorwerpen voordien gevangen zaten. En alsof je iets ‘een betekenis kan geven’. Ik kan weinig aanvangen met het begrip ‘betekenis’. Ik probeer naar de vorm te kijken.

Erwin Wurm: De betekenis van wat ik doe ontgaat mij juist. Je werk ziet er altijd anders uit dan je had verwacht.

- Je werk kan zichzelf alleen maar vernieuwen als het ontspoort, als het ontsnapt aan je bedoelingen, aan alles wat je al weet of kan voorspellen.

Wurm: Waar het om gaat is de verandering die zichtbaar wordt in de opeenvolging van je verschillende werken. Je hebt een idee en dat probeer je te volgen, niet te sturen. Gerhard Richter zei eens: ‘Mijn werk is slimmer dan ik’. Hij heeft gelijk. Het is zoals wanneer je een oude hartsvriendin opnieuw ontmoet: ze lijkt nooit op de persoon die je kende. Eerst waren er de opgezwollen huizen en auto’s. Dan de gesmolten huizen. En daaruit zijn de aardappelen voortgekomen.

- Zijn de ‘Mind Bubbles’ (de ‘tekstballonnen’, die eruitzien als aangeklede aardappelen) ontstaan uit de grote zwevende aardappel, of omgekeerd?

Wurm: Eerst was er de zwevende aardappel.

- Hoe heb je die gemaakt?

Wurm: Eerst hebben we gewerkt met piepschuim en daarna met polyester, maar het was aartsmoeilijk. Tot iemand mij aanraadde gewoon echte aardappelen te scannen. (lacht) Het was alsof er een nieuwe werkelijkheid voor mij openging.

- Al was je probleem dan nog niet opgelost. Want hoe vind je een aardappel die op een aardappel lijkt?

Wurm: Precies! (Lacht.) Eerst had ik aardappelen in een warenhuis gekocht, maar ze waren onbruikbaar. Ze leken allemaal op kiezelstenen. Dan heb ik een markt gevonden waar je aardappelen kon kopen die rechtstreeks van bij de boer kwamen. Die zagen er beter uit. Ik heb er tientallen één voor één bekeken en bij elke kraam heb ik er één of twee gekocht… Ik vind het fijn dat de aardappelen, zodra je ze hebt aangekleed, iets menselijks krijgen. Ze krijgen iets antropomorfs, terwijl ze eigenlijk amorf zijn. (Streelt de wol.) Het is ook heel fijne wol. Je mag mijn sculpturen aanraken. De galeriehouders vinden het niet fijn als ik dat zeg, maar het is zo. (Glijdt met zijn hand onder de wollen bekleding.) Ik hou er ook van dat je er een beetje door kan kijken. Zelf durf ik geen doorzichtige kleren te dragen en als ik andere mensen zie met doorzichtige kleren voel ik mij beschaamd voor hen. Ik voel mij ook beschaamd tegenover deze aardappel.

- Wist je dat Le Corbusier ook ‘aardappelen’ heeft ontworpen?

Wurm: Neen.

- Hij was op zoek naar vormen voor vensters of openingen in muren die op geen enkele andere vorm of constructie leken. Zo kwam hij tot een kinderlijke contour die hij ‘de aardappel’ noemde.

Wurm: Dat is precies wat mij in die vorm aantrekt: het onbepaalde… Toen ik nog studeerde kreeg ik eens de opdracht vijf voorwerpen zodanig in een ruimte te plaatsen dat het leek alsof ze daar toevallig waren neergezet. Heel moeilijk. Ik slaagde er maar niet in ze op een neutrale manier te plaatsen. Ik heb zelfs geprobeerd ze over mijn schouder te gooien, maar dat lukte ook niet… Waarom vertel ik dit eigenlijk?

- Omdat een aardappel geen bepaalde vorm heeft, terwijl je hem wel kan herkennen. De vorm heeft iets toevalligs en tegelijk noodzakelijks.

Wurm: Dat bedoel ik ook met de ontmoeting tussen een antropomorfe en amorfe verschijning. Je legt een nieuw verband tussen twee systemen. In het geval van de opgezwollen auto gaat het om een technisch en een biologisch systeem… Dat doet mij denken aan een prachtige zin van Lichtenberg: ‘Hoe fortuinlijk,’ schrijft hij ergens, ‘dat een kat twee gaten in haar vacht heeft op de plek waar haar ogen zitten’. (Lacht.)

- Beeldhouwen is gaten maken, of bulten. Veel meer mogelijkheden zijn er niet.

Wurm: (Lacht.) Inderdaad. Sinds ik gestopt ben met schilderen ben ik voortdurend bezig met de vraag wat beeldhouwen is of zou kunnen zijn. In 1982 of 1983 perste ik twee bollen olieverf in mijn handen samen tot een nieuwe vorm. Daar is alles mee begonnen.

- Hoe zag de vorm eruit?

Wurm: Als een soort van sneeuwbal. Een samengedrukte vorm. Een ‘Knödel’: iets dat een vorm heeft die zich niet opdringt als iets definitiefs.

- Zoals de woede-builen of nijd-builen (Envy or Anger Bumps)?

Wurm: Die beelden zijn driedimensionale voorstellingen van een psycho­logische toestand, maar de builen zijn natuurlijk ook een goede reden om in mijn sculpturen terug te keren naar het lichaam… Ik ben blij dat de beelden de omgeving weerspiegelen, zodat de toeschouwer zichzelf er op een vervormde manier in kan herkennen.

- Heb jij ook de indruk dat je weliswaar onafgebroken op zoek bent naar nieuwe vormen, maar telkens terugkeert naar het oude, dat natuurlijk niet echt meer dat oude is, zodat je werk zich ontwikkelt in een spiraalbeweging?

Wurm: Ja, maar je hebt het nooit in de gaten terwijl je ermee bezig bent. Onlangs beleefde ik een van de vreemdste sculpturale avonturen die mij ooit overkomen zijn. Ik was al langer geboeid door de handeling van het rechtop staan, toen ik op het idee kwam een van mijn assistenten te vragen van zonsopgang tot zonsondergang rechtop te staan in een Oostenrijks landschap. Om hem heel lang te kunnen laten staan heb ik hem laten hypnotiseren. Het resultaat was onvoorstelbaar. Hoe langer hij bleef staan, hoe holler zijn buik werd, waarschijnlijk door de pijn.

- Wat jou boeit in vormen is dat ze onstabieler blijken dan ze lijken te zijn, bijvoorbeeld als je een autobus of een pick-up truck krombuigt of een auto laat opzwellen.

Wurm: Ja.

- Zou het kunnen dat je de werkelijkheid als minder stabiel ervaart dan de meeste andere mensen?

Wurm: Ik denk van wel… Ik heb dit nog niet vaak verteld, maar twaalf jaar geleden heb ik tijdens hetzelfde jaar mijn ouders verloren en heeft mijn vrouw mij verlaten en onze kinderen meegenomen. Het was alsof de werkelijkheid vanonder mijn voeten getrokken werd. De hele wereld was onstabiel geworden. Een jaar lang heb ik niets aangeraakt. Toen kwam ik op het idee van de One Minute Sculptures en ben ik opnieuw beginnen werken.

- Vergankelijke sculpturen die een aanleiding vormen voor een nieuwe, zij het vluchtige vorm van menselijk contact?

Wurm: Zo zou je het zeker kunnen bekijken.

- Naast gezwollen huizen heb je ook smeltende huizen gemaakt. Ik herinner mij een sculptuur die de vorm heeft van een bruine boterham waarop een huis van boter gedeeltelijk uitgesmeerd wordt.

Wurm: Ja, toen ik klein was zei mijn moeder altijd dat ik veel flink beboterde boterhammen moest eten, omdat ik dan sterk zou worden en later huizen zou kunnen bouwen.

- Ze had gelijk. Het zijn alleen een beetje vreemde huizen.

Wurm: Ja, waarschijnlijk had ze een ander soort huis in gedachten. (Lacht.)


Montagne de Miel, 12 september 2007