Hans Theys

Waar visuele verdichtsels de realiteit beïnvloeden
Naar aanleiding van het Xanadu van Hans Theys en enkele van zijn boeken 

Ruth Loos, Antwerpen, juli 2010

Boeken over stromen en vormen
“Zembla, Zenda, Xanadu”, zo begint toch Haroun and the Sea of Stories van Salman Rushdie? Als een toverspreuk hangt het in mijn hoofd. Ik zoek het op en vind licht teleurgesteld “Zembla, Zenda, Atlantis”. Tot ik behalve de Nederlandstalige versie mijn Engelstalige terugvind die ik jaren geleden las. Daar staat het: 

Z embla, Zenda, Xanadu:
A ll our dream-worlds may come true.
F airy lands are fearsome too.
A s I wander far from view
R ead, and bring me home to you.

Door Rushdie opgedragen aan zijn zoontje Zafar. Misschien dat ik niet enkel vanwege ‘Xanadu’ aan Haroun moest denken. Misschien was het ook Hans Theys’ gestoei met boeken op de bodem van de Indische Oceaan, in het duikerspak van Panamarenko. Hoewel Rushdie het schreef voor zijn zoontje, is het sprookje vooral gericht aan volwassenen. Het gaat over de realiteit van verhalen. Of zoals Theys het zou kunnen formuleren: over hoe zij de wereld groter maken. 

Met Flower Power (2008), Over Vorm (Flower Power Deel 2, 2009) en Over Vorm (Flower Power Deel 2/1/2, 2010) reikt ook Hans Theys ons een zee van verhalen aan. In de mozaïek van gesprekken met kunstenaars reflecteert hij over (de zoektocht naar) vormen, over hoe ontsporingen leiden naar de juiste vorm.
“... tegen alle theorie die van de kunst een illustratie maakt van ideologie en daarmee de kunst ontdoet van wat zij kan doen (...): ons inwijden in onze eigen verbeelding.” Het zou een zinsnede van Hans Theys kunnen zijn uit Over Vorm, maar dat is het niet. Het zijn woorden van Rudi Fuchs uit zijn prachtige essay “Handwerk, het wonder” (Het boek van de schoonheid en de troost, Wim Kayzer). 
Zowel bij Fuchs als bij Theys vind je een pleidooi voor de vorm. Beide auteurs overdenken - het liefst mét de kunstenaar - de problematiek van inhoud en vorm, woord en beeld, beeld en (alibi van de) afbeelding, theorie en illustratie, het kunstwerk als ervaring, materie en handwerkelijkheid, taalkundige machteloosheid, geploeter, verbeelding, ontroering en troost.
Uit het voorwoord van Over Vorm: “Het wonderlijke van de kunst (...) is dat ze de grenzen van de Vorm niet verlegt door het formuleren van verheven gedachten, maar door te broddelen met kleine, concrete, meetbare, kneedbare, wendbare (...) brokstukjes van de werkelijkheid.” Door lang bij de dimensie vorm te vertoeven weet Theys wonderwel een andere dimensie van het kunstwerk te versterken: zijn magie. De concrete vorm is de bestaansreden van het kunstwerk, net zoals zijn ongrijpbaarheid dit is.

Een collectie onderbrengen in Xanadu
“Om mooi te zijn moet een lijst bestaan uit heterogene elementen.” Een Borgesiaanse gedachte die musea op een uitdagende manier kan doen kijken naar hun collectie. Je kan ook, zoals Philippe Van Cauteren dacht, samen kijken met iemand als Hans Theys. Theys besluit niet met, maar vertrekt vanuit de lacunes, voorkeuren, verspreidheid van een museumcollectie. Hij durft dromen van een totale collectie en gaat op zoek naar stukken in andere musea en andere verzamelingen. 
Dan begint hij als een kunstenaar te schuiven, meten, passen en ploeteren. Hij maakt proefopstellingen die hij overdenkt met de betrokken kunstenaars, en met Dirk Pauwels en Tamara van San. Zo komt hij tot een prachtig geritmeerde tentoonstelling, tot een warme, sobere opstelling van een onstuimig denker. Als je de kamers van Xanadu! betreedt, moet je af en toe ook omkijken, dan pas zie je echt hoe mooi de opbouw is. Ook in het wildere The Moss Gathering Tumbleweed Experience (2007) zag ik zo’n uitgekristalliseerde momenten. Theys vermeldt Tumbleweed, deze tien maanden groeiende en zich splitsende tentoonstelling samen met Small Stuff (1999) en One By One (2004) als de boeiendste tentoonstellingen die hij zelf organiseerde.

Xanadu! is een zomerpaleiselijke tentoonstelling met schilderijen waarin je tot drie kan tellen, mistvormige kegels, vormen die veroverd werden, sculpturale weergaves van lichtbrekingen, tuigen die zichzelf verheffen, dingen die alleen lijken op zichzelf, pogingen zoveel mogelijk oppervlak te genereren, poëtische objecten als een afwasbak en krokodillen, compromisloos en teder werk, geziene dingen die werden vormgegeven, vederlichte facturen, schijnbaar duister werk, het allernieuwste werk, foto’s met wijkende grijzen, tedere eindeloze ruimtes, heel mooie voorwerpen, optische illusies, een touw dat probeert een vierkant te zijn, sculpturen als analogieën, een schijnbaar zwarte leeuw, de geboorte van het licht. (Omschrijvingen geselecteerd uit Theys’ teksten in de Xanadu!-krant.)

“Bepaalde schemeringen en bepaalde plekken willen ons iets zeggen, of hebben iets gezegd dat ons niet had mogen ontgaan, of staan op het punt om iets te zeggen; die op handen zijnde onthulling, die zich niet voltrekt is, misschien, de esthetische werkelijkheid.” (Borges in De cultus van het boek en andere essays). Een op handen zijnde onthulling, het zou een omschrijving kunnen zijn van de werkelijkheid van Theys’ Xanadu!. Theys spreekt niet zozeer over kunst als wel over de realiteit van kunstwerken; over het concrete kunstwerk, zonder het werk te reduceren tot zijn vorm. We danken Hans Theys voor de opening die hij maakt naar het mysterie van die concrete vorm.

Voor Tamara van San
Dit kwam ik nog tegen en legde ik opzij voor jou. Misschien kan er iets mee gezegd worden over je werk: “fysische ontwrichtingen met metafysische mogelijkheden”.

Even aanwezig als Van San zijn: Panamarenko, Luc Deleu, Damien Delepeleire, Carl Andre, Koen Theys, Bruce Nauman, Joseph Beuys, Marcel Broodthaers, Raoul De Keyser, Donald Judd, Luc Deleu en Top Office, Dirk Braeckman, Bernd Lohaus, Ann Veronica Janssens, Didier Vermeiren, Thierry De Cordier, Peter Buggenhout, Walter Swennen, David Claerbout, Johan De Wilde, Niele Toroni, Giovanni Anselmo.

Xanadu! De collectie van het S.M.A.K. belicht door Hans Theys loopt van 3 juli tot 3 oktober 2010 in het S.M.A.K. te Gent. Vergeet bij de tentoonstelling niet de Xanadu!-krant te vragen waarin ook het Krantje voor alle kinderen geschreven door Hans. www.hanstheys.be