Hans Theys

 

 

______________

Hans Theys

 

 

Op eigen risico

Enkele woorden over een tentoonstelling van Walter Swennen

 

 

4 juli 2015. Walter Swennen toont mij de schilderijen die hij in september zal tonen bij Gladstone Gallery in New York. Bijna alle voortbrengselen van Swennen zijn corollaria bij de vaststelling dat schilderijen meestal nogal platte voorwerpen zijn. Zijn schilderijen zijn lichtvoetige, concrete gedachten, voortgekomen uit een hardnekkige doening en opgebouwd uit doek, paneel, verf, kleur, verschillende texturen, botsende of uiteenvallende woorden, tekeningen of gevonden tekeningen waar iets mis mee is.

Hij toont mij een schilderij met het silhouet van een varken (Blue Pig, 2015) en vertelt dat de poetsdame het na enige observatie commentarieerde met de uitspraak: ‘Ik heb altijd van pluche beesten gehouden.’ Hij fronst het voorhoofd terwijl hij dit vertelt. Ik denk te weten waarom. Eerst wordt zijn schilderij gereduceerd tot een beeld en dan wordt dit beeld gebruikt als verwijzing naar een materie. Dit klinkt als een goocheltruc, waarbij het schilderij verdwijnt en vervangen wordt door een wit konijn… Gisteren berichtte Swennen over een ander voorval. In een poging een journaliste iets bij te brengen over de textuur van een schilderij, merkt hij terloops op dat de tekening (die deel uitmaakt van deze textuur) hem doet denken aan Krazy Kat. Achteraf leest hij dat zijn schilderij ‘geïnspireerd is door Krazy Kat’. ‘Ik ben razend geworden,’ vertelde hij. ‘Mensen denken altijd dat wat je in een schilderij kan zien er ook aan de oorsprong van lag.’

 

 

Gesprek

 

Walter Swennen: Ik hield niet van de achtergrond van het schilderij Two Egyptians (2015). Het was te netjes. Gisteravond heb ik het schilderij op de vloer gelegd en er rode en blauwe verf en een emmer water over gesprenkeld. Ik heb het een beetje laten drogen en dan heb ik de gele achtergrond weer schoongeschrobd, maar minder fanatiek op de randen van het schilderij en op het lijf van de figuren. Dat was de regel die ik mijzelf had opgelegd. Zo ontstonden die vreemde rode vlekken (waarvan er een aan een mond doet denken) en die vuile randen die ouder lijken dan de gele achtergrond, terwijl ze nadien zijn gekomen.

Wat vind je van deze muziek? De pianist Lennie Tristano. Hij heeft een ongelooflijke aanslag. Hij lijkt alle toetsen met evenveel kracht aan te slaan. Zijn pianospel behoort tot het mooiste dat ik ooit heb gehoord. Het is assertief…

 

(We luisteren naar de muziek, vrij van sentiment of lyriek.)

 

Swennen: Je hebt al enkele keren geschreven dat de beslissing van mijn ouders van taal te veranderen toen ik vijf was, waardoor ik zowel thuis als op school in verbijstering ben gestort, mijn werk moet hebben beïnvloed. Ik denk dat die taalwissel mij heeft doen beseffen dat de wereld onzinnig is, zodat ik mij niet hoefde te bekommeren over enige zin of betekenis. En daardoor ben ik er vandaag nog altijd mee aan het worstelen. (Lacht.) Octave Mannoni schreef over Mallarmé dat hij ongetwijfeld een dichter was, ook al had hij niets te vertellen. Daarom bevindt de poëtische inhoud van zijn gedichten zich niet in wat hij te zeggen had. Mallarmés gedichten waren taalexperimenten, geen uitdrukkingsvormen over het leven. Volgens Mannoni wordt de literaire kritiek geplaagd door een ‘onverbeterlijk verlangen te begrijpen’, waarbij altijd gezocht wordt naar een betekenis die zou schuilgaan achter de woorden. Maar de echte schat gaat schuil voorbij de zogezegde betekenis. Hij bestaat uitsluitend uit taaleffecten. Hetzelfde geldt voor de schilderkunst. Zelf manipuleer ik de dingen om onzin om te zetten in enigma’s… Het is een fopperij. De beeldhouwer Bernd Lohaus vertelde mij ooit dat artistiek succes voor vijftig procent te danken is aan genie en voor vijftig procent aan oplichterij. (Lacht.) Wat vind je van het schilderij Feed the Fish (2015)?

 

- Iemand die een valse Swennen zou willen maken, zou nooit dit schilderij kunnen maken… We herkennen het als een schilderij van jou, maar we hadden het nooit kunnen voorspellen. Alleen jij kan het woord ‘dier’ vervangen door ‘vis’. Ik hou ook van de manier waarop je de letters hebt behandeld. Ze doen mij denken aan letters die je schijnbaar met sneeuw bedekte, vijfentwintig jaar geleden. Maar toch is er iets anders gebeurd.

 

Swennen: De witte contouren heb ik gemaakt door acrylverf op de letters aan te brengen, enkele minuten te laten drogen en dan weer weg te vegen. Hoe langer de droogtijd, hoe meer verf er blijft zitten. Omdat de verf sneller droogt aan de randen, krijg je die onverwachte contouren… Sinds ik de eigenschappen van de nieuwe soorten acrylverf heb ontdekt, enkele jaren geleden, maak ik er meer en meer gebruik van. Ik kan er sneller mee werken, natuurlijk, maar ik kan ook schilderen alsof ik met aquarel bezig ben. Ik verdun de verf graag met water zodat ik dunne lagen over elkaar kan aanbrengen en meteen het resultaat zien. Als het resultaat mij niet bevalt, kan ik de laatste laag meteen wegwissen. Het schilderij Ghost Dance (2015) kwam tot stand door er verschillende lagen overheen te schilderen tot het spook bijna verdween.

 

- Het schilderij met de suggestie van een fles Franse wijn (Nan’s Still Life, 2015) toont ons een gebruik van tekeningen dat kenmerkend is voor jouw werk. Het woord ‘français’ werd door de tekenaar in twee gesplitst, omdat die eerder dacht dan keek.

 

Swennen: Het beeld is afkomstig van een tekening die werd gemaakt door mijn vrouw Nan. Ze heeft een of twee keer tekenles gevolgd. 

 

- Aan één schilderij heb je een schaduw toegevoegd aan de tekening, als spel met de afwezigheid van diepte.

 

Swennen: Zoals je weet, blijf ik de geschriften van filosofen bestuderen, vooral wanneer ze het over kunst hebben. Tot nog toe heb ik nog maar een of twee filosofen gevonden die een beetje in de buurt komen. Soms troost ik mezelf door een boek van Etienne Gilson open te slaan. De Thomisten zijn tenminste helder. (Lacht.) Bijvoorbeeld: ‘Het beeld dankt zijn bestaan aan iets anders dan zichzelf, terwijl het schilderij zijn bestaan dankt aan zichzelf.’ Gelukkig zal de schilderkunst de dingen blijven verstoren. En mijn lievelingsboek over de schilderkunst blijft de catalogus van Jacques Blockx, ‘voor het nut van schilders en liefhebbers’.

Herinner je je mijn schilderijen met de verschillend gekleurde cirkels? Ik had enkele regels die ik moest volgen. Ten eerste waren er zeven kleuren en drie kwasten van verschillende grootte. Zeven genummerde muntstukken, die verwezen naar de kleuren, werden op een doek geworpen. Een cirkel van een bepaalde kleur moest de plek waar de corresponderende munt was gevallen, omvatten. Het schilderij moest gemaakt worden terwijl de verf nog nat was. De cirkels werden gemaakt op basis van drie schijven van verschillende grootte, met voetjes, zodat de verf niet onder de schijven kon kruipen. Bij het bepalen van de plaats van een cirkel moest ik erop letten geen ‘Gestalt’ te creëren: een figuur of een suggestie van diepte. De diepte van het schilderij mocht alleen voortkomen uit de kleuren en de mooie kruispunten waar de cirkels elkaar raakten.

Ik dacht aan deze schilderijen toen ik vorige week bezig was met
To Mona Mills (2015). Ik legde het doek op de vloer en liet er kleine hoeveelheden blauwe acrylverf op vallen. Toen voegde ik er water aan toe en begon ik erop te slaan en te vegen met dit schoonmaakinstrument. (Hij demonstreert deze handeling.) Het doel was dubbel: de verf vermengen met het water en beletten dat het mengsel op de vloer droop. Olieverf lost snel op in een medium. Acrylverf lost traag op. Door tegelijk te proberen de verf te doen oplossen en het water onder controle te houden, bekwam ik een chaotisch oppervlak, iets wat onmogelijk is als je het bewust nastreeft. Het kwam gewoon te voorschijn. Gelukkig was mijn instrument niet echt geschikt voor dit doel… Ik kan wel niet blijven schilderen op deze manier of ze gaan mij een kosmisch schilder beginnen noemen. (Lacht.)

 

- Ik hou van dit schilderij omdat het de basiskleuren van een traditioneel landschap bevat: rood en blauw, waarbij de rode grond bovenop het blauw is geschilderd, dat zichtbaar blijft.

 

Swennen: Toen ik de rode verf aanbracht, stond het doek schuin tegen de muur. Eerst liet ik de verf een beetje vloeien, maar dan heb ik het doek platgelegd. Ik probeer druipers te vermijden omdat ze de illusie van expressiviteit oproepen.

 

- En het schilderij h’m (2015)?

 

Swennen: Ik maakte het af door er een fragment aan toe te voegen van een concreet gedicht van Bob Cobbing. Het gedicht voegt een sceptische noot toe. (Hij brengt een sceptische h’m-klank voort.) Ik kreeg dit schilderij van een vriend. Ik heb er alleen de dunne witte laag aan toegevoegd en het dikke ‘grijze’ vlak met de wattige randen. Het ‘grijs’ was een mengsel dat hier nog stond. Je weet hoe het gaat: zoekend naar een precieze kleur voeg je er deze kleur aan toe en dan die kleur tot je ineens veel meer verf hebt gemaakt dan je eigenlijk nodig hebt. Zo heb ik verschillende blauwe periodes gehad.

 

- Voor Ice Crown (2015) heb je een blauwe plas op het doek gemaakt.

 

Swennen: Ja, ik liet de plas opdrogen en de volgende ochtend heb ik de verf verwijderd die nog niet opgedroogd was. De kroon glanst omdat ik er vernis op heb aangebracht… Het spook heb ik geschilderd met loodwit. Eerst heb ik de verf aangebracht op een silhouet, geknipt uit plasticfolie, en dat heb ik dan op het doek gedrukt. Het effect is onvoorspelbaar, maar ik had alles onder controle! (Lacht.)

 

 

Montagne de Miel, 26 september 2015