Hans Theys

De Belgische kunstenaar Panamarenko (pseudoniem van Henri Van Herwegen) studeert van 1955 tot 1960 aan de Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen, maar vertoeft even vaak in de Stadsbibliotheek op het Conscienceplein waar hij wetenschappelijke en technische kennis gaat opzoeken. Zijn oeuvre bestaat uit vliegende tuigen, auto’s, duikboten, zeppelins en prehistorische wandelende kippen. Als veelzijdig kunstenaar wordt hij omschreven als uitvinder, wiskundige, poëet en visionair.

De vader van Panamarenko is elektro-ingenieur aan de haven van Antwerpen en zijn grootvader is architect. Zo geraakt hij van jongs af aan vertrouwd met techniek en ruimtelijke constructies. Na zijn studies begint hij in 1963 zijn eerste ‘toevalswerken’ tentoon te stellen (‘Koperen plaatjes met kogelgaten’). Halfweg de jaren ’60 is hij mee de gangmaken van publieke happenings in het stadscentrum en uitgever van het pamflettaire tijdschrift Happening News. Na herhaaldelijke aanvaringen met de politie wegens verstoring van de openbare orde, vindt hij artistiek onderdak in de Antwerpse Wide White Space Gallery, geleid door Anny De Decker. Op die manier komt hij in contact met kunstenaars zoals Joseph Beuys, Bernd Lohaus, Marcel Broodthaers en Richard Long. Anny De decker, toenmalig ook journaliste bij Gazet Van Antwerpen, stuurt de inventieve verklaring de wereld in dat de naam Panamarenko een samentrekking zou zijn van Pan American Airlines & C°. In werkelijkheid koos de kunstenaar voor het pseudoniem nadat hij de Russische naam Panteleimon Ponomarenko had gehoord op een zender uit de DDR.

Panamarenko verschijnt geregeld in het openbaar met collega-kunstenaars als Hugo Heyrman, Yoshio Nakajima en Wout Vercammen. Panamarenko draagt ofwel een wit maatpak ofwel een militair uniform met een kepi. De uitgaves van Happening News documenteren de happenings die ze tussen 1965 en 1966 samen organiseren als Vrije Actie Groep Antwerpen (V.A.G.A.). In de jaren die volgen begint Panamarenko aan de bouw van twee van zijn meest opmerkelijke tuigen: de vliegfiets Das Flugzeug (1968) en de imposante zeppelin The Aeromodeller (1971). Later bedenkt hij mechanismen voor de beweging van insectenvleugels, nog voor wetenschappers dat deden, en ontwerpt hij een overtuigend concept voor bestuurde ruimteschepen die gebruik maken van de magnetische krachten in de kosmos. In 1996 begint hij te lassen aan zijn imposante duikboot Pahama Novaya Zemblaya met de overtuiging om ermee naar de Noordpool te varen. Intussen knutselt hij aan stappende robots, vliegende meikevers en diverse rugzakhelikopters om loodrecht op te stijgen.  

Uiteindelijk is het vrijwel onmogelijk om het werk van Panamarenko in een bepaalde stijl of stroming te plaatsen, omdat zijn oeuvre zo uniek, omvangrijk  en innovatief is. Panamarenko heeft altijd nieuwe pistes verkend als het gaat om tekeningen, geschriften of grafische berekeningen. Hij toont zaken die niet helemaal zichtbaar zijn, waarbij hij beroep doet op humor, verbeelding en fantasie. De combinatie van artistiek inzicht en technologisch experiment zorgt ervoor dat zijn spectaculaire constructies een soort vreemde schoonheid uitstralen, zowel op een speelse als op een indrukwekkende manier.

“Ik ben geen wetenschapper, noch iemand die kunstvoorwerpen maakt. Het belangrijkste voor mij is dat er af en toe een soort poëzie schuilt in wat ik maak.”

In 2005 kondigt hij het einde aan van zijn artistieke carrière. De fax naar zijn galeristen en medewerkers was even beknopt als onverwacht: 

“Het is 2005 en ik ben 65. Ik ga met alle activiteiten stoppen. Vriendelijke groeten, Panamarenko.”

In 2007 schenkt de kunstenaar zijn voormalige woning met atelier en volledige artistieke inboedel aan het M HKA, dat instaat voor de restauratie en originele herinrichting van het pand, met de steun van vzw Panamarenko Collectief van archivaris Paul Morrens, architect Luc Deleu en auteur Hans Willemse. Het resultaat is de authentieke reconstructie van een excentrieke biotoop. Het kunstenaarshuis is te bezoeken op afspraak via het M HKA.

HW